Opracowała Małgorzata Ściubisz
W 1988 roku, kiedy zapoczątkowano Światową Inicjatywę na rzecz Eradykacji Polio (Global Polio Eradication Initiative [GPEI]), zachorowania na polio stały się przyczyną niepełnosprawności ponad 350 000 dzieci w 125 krajach na świecie. Od tego czasu udało się eradykować dwa typy dzikiego wirusa polio (wild poliovirus [WPV]) – typ 2 w 2015 roku i typ 3 w 2019 roku. Transmisję typu 1 (WPV-1) nadal stwierdza się w dwóch krajach – Afganistanie i Pakistanie. W sierpniu 2020 roku Komisja Certyfikująca Eradykację Polio w Regionie Afrykańskim ogłosiła, że kontynent ten jest wolny od zachorowań na polio wywołanych WPV (spełniono warunek co najmniej 3-letniego okresu braku transmisji WPV). Aktualnie 5 spośród 6 regionów Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), obejmujących ponad 90% światowej populacji, jest wolnych od zachorowań wywołanych WPV.
W czasopiśmie „Morbidity and Mortality Weekly Report” opublikowano raport, w którym podsumowano działania prowadzone w okresie od stycznia 2019 roku do czerwca 2021 roku zmierzające do całkowitej eradykacji polio.
W 2016 roku zaprzestano stosowania „żywej” doustnej szczepionki 3-walentnej zawierającej typ 1, 2 i 3 wirusa polio (tOPV) i zastąpiono ją szczepionką inaktywowaną (IPV) lub dodatkowo 2-walentną OPV (bOPV) zawierającą typu 1 i 3 wirusa (w krajach, w których występują zachorowania na polio). Decyzja tę oparto na analizie sytuacji epidemiologicznej polio. W 2015 roku WPV-2 uznano za eradykowany na całym świecie (od 1999 r. nie odnotowano żadnego przypadku polio wywołanego tym typem wirusa), a za większość zachorowań na polio wywołanych przez krążący wirus pochodzenia szczepionkowego (circulating vaccine-derived poliovirus – cVDPV) odpowiadał wirus polio typu 2 pochodzący właśnie z OPV. Stosowanie szczepionki monowalentnej zawierającej typ 2 wirusa polio (mOPV2) zarezerwowano wyłącznie do zwalczania ognisk wywołanych cVDPV typu 2 (cVDPV2).
W raporcie zwrócono uwagę, że w ostatnich latach GPEI koncentrowała się na eliminacji ostatnich endemicznych rezerwuarów WPV, tymczasem w kilkunastu krajach, w populacjach o małej wyszczepialności, pojawiły ogniska polio wywołane cVDPV, głównie typu 2. W okresie od stycznia 2019 roku do czerwca 2021 roku 32 kraje zgłosiły ogniska cVDPV, w tym 26 krajów cVDPV2, 4 kraje typu 1 (cVDPV1), a w 2 krajach obu typów wirusa szczepionkowego. W 2020 roku w Afganistanie zgłoszono 308 przypadków cVDPV2, podczas gdy w 2019 roku nie zgłoszono żadnego, natomiast w Pakistanie zgłoszono 135 przypadków, tj. 5-krotnie więcej niż w 2019 roku. W okresie od stycznia do czerwca 2021 roku na całym świecie zarejestrowano 195 przypadków cVDPV2, w tym 43 w Afganistanie i 5 w Pakistanie. W listopadzie 2020 roku WHO wpisała na listę produktów dopuszczonych do stosowania w sytuacjach wyjątkowych (Emergency Use Listing – EUL) nową OPV zawierającą wirus polio typu 2 (nOPV2) stabilizowany metodami inżynierii genetycznej, która charakteryzuje się znacznie mniejszym ryzykiem powstania zmutowanego wirusa szczepionkowego. Nowa strategia eradykacji polio GPEI na lata 2022–2026 zakłada rozszerzone stosowanie nOPV2, co pozwoli ograniczyć powstawanie nowych ognisk cVDPV2. Aktualnie zachorowania wywołane WPV (tylko typem 1) stwierdza się w dwóch krajach, Afganistanie i Pakistanie. W 2020 roku zarejestrowano 140 przypadków polio wywołanych WPV-1, w tym 56 w Afganistanie (o 93% więcej niż w 2019 r.) oraz 84 w Pakistanie (o 43% mniej niż w 2019 r.).
W 2020 roku 3 dawki szczepionki przeciwko polio do ukończenia 1. roku życia otrzymało 83% niemowląt na świecie. Odsetek zaszczepionych różnił się jednak znacznie w poszczególnych regionach WHO, krajach oraz ich regionach. W Afganistanie i Pakistanie – w dwóch krajach, w których nadal stwierdza się transmisję WPV-1 – odsetek zaszczepionych niemowląt wyniósł odpowiednio 75 i 83%. W ramach programów szczepień uzupełniających realizowanych dzięki wsparciu GPEI, w 2020 roku w 33 krajach na świecie podano około 696 mln dawek bOPV, 6 mln IPV, 4 mln mOPV oraz 228 mln mOPV2. W 2021 roku w 8 krajach (Benin, Czad, Kongo, Liberia, Niger, Nigeria, Sierra Leone, Tadżykistan), w celu ograniczania powstawanie nowych ognisk cVDPV2, podano ponad 136 mln dawek nOPV2. GPEI zezwoliła również na ponowne użycie tOPV w Afganistanie i Pakistanie, gdzie stwierdzono transmisję zarówno WPV1, jak i cVDPV2. Autorzy raportu zwrócili uwagę, że pandemia COVID-19 miała negatywny wpływ na realizację programów szczepień przeciwko polio oraz jakość nadzoru epidemiologicznego w krajach z utrzymująca się transmisją WPV lub cVDPV. Wyzwaniem na kolejne lata będzie także walka z dezinformacją na temat szczepień, rozpowszechnianą głównie w mediach społecznościowych, która nie ominęła również tych krajów.
