Szczepienie przeciwko COVID-19 a podejrzenie uczulenia na PEG lub polisorbat

Szczepienia przeciwko COVID-19. Kompendium praktyka w pytaniach i odpowiedziach - cz. 2

15.02.2021
Zaktualizowano 11.05.2021
dr n. med. Aleksandra Kucharczyk
Klinika Chorób Wewnętrznych, Pneumonologii, Alergologii i Immunologii Klinicznej, Wojskowy Instytut Medyczny w Warszawie

Czy u pacjenta z grupy ryzyka anafilaksji (ciężka reakcja alergiczna w wywiadzie, ale nie na poprzednią dawkę szczepionki) szczepienie przeciwko COVID-19 należy przeprowadzić metodą szczepienia frakcjonowanego (tzw. metoda Besredki), tzn. podawać szczepionkę w kolejnych mniejszych rozcieńczeniach, począwszy od najmniejszego?

Zgodnie z dostępnymi informacjami pacjent, u którego w wywiadzie stwierdza się lub podejrzewa przebycie reakcji anafilaktycznej wynikającej z narażenia na czynniki inne niż składniki szczepionki, nie wymaga stosowania żadnych dodatkowych środków bezpieczeństwa, poza ewentualnie wydłużeniem czasu obserwacji po szczepieniu z 15 do 30 minut (p. Szczepienie przeciwko COVID-19 a anafilaksja w wywiadzie – przyp. red.). Wynika to ze stosunkowo małego ryzyka wystąpienia reakcji systemowej.1

Inaczej sytuacja wygląda w grupie pacjentów, u których do systemowej reakcji alergicznej doszło po zastosowaniu leku podawanego pozajelitowo (w tym szczepionek) zawierającego polisorbaty lub pochodne PEG (p. tab. 1.–3.). W takim przypadku należy wykonać testy skórne (konsultacja alergologiczna). Ponieważ badania mają służyć potwierdzeniu lub wykluczeniu alergii na PEG lub polisorbaty, zaleca się wykonanie testów z lekami zawierającymi te substancje (dokładniejsze informacje dotyczące schematu przeprowadzania testów i proponowanych preparatów znajdują się w 1. pozycji piśmiennictwa).1 Odradza się natomiast przeprowadzanie takich testów z samą szczepionką przeciwko COVID-19 ze względu na trudny dostęp do preparatu, limitowaną liczbę dawek, brak danych dotyczących swoistości i czułości takich testów, a także brak danych dotyczących bezpieczeństwa i skuteczności takiego postępowania.

Różnie też się podchodzi do postępowania w przypadku dodatniego wyniku testów skórnych z lekami. W większości przypadków można się spotkać z propozycją odstąpienia od szczepienia, 1 chociaż w zaleceniach z 2016 roku dopuszcza się szczepienie osób uczulonych pod pewnymi warunkami (przede wszystkim uznanie szczepienia za absolutnie konieczne na podstawie indywidualnego bilansu korzyści i ryzyka). Stosuje się wówczas, przy szczepionkach o objętości 0,5 ml, następujący schemat podawania kolejnych dawek leku (metoda szczepienia frakcjonowanego): (1) standardowa dawka w rozcieńczeniu 1:10 – 0,05 ml; (2) następnie standardowa dawka bez rozcieńczenia: (a) 0,05 ml, (b) 0,1 ml, (3) dawka 0,15 ml, (4) dawka 0,2 ml; kolejne dawki podaje się co 15–30 minut.2 Proponuje się, aby w ten sam sposób podejść do pacjentów uczulonych na składniki szczepionki przeciwo COVID-19.3 Inna propozycja w kontekście chorych uczulonych na szczepionkę, to prowokacja split-challenge – metoda, w której podaje się wyjściowo 10–25% dawki całkowitej, a następnie w razie dobrej tolerancji po 30 minutach – pozostałe 75–90% dawki. Są zarówno zwolennicy, jak i przeciwnicy takiego podejścia.1,3

Tabela 1. Polisorbat (Tween) i glikol polietylenowy (PEG) w składzie szczepionek dostępnych w Polscea
Nazwa substancjiNazwa handlowaStężenie
polisorbat 20bHavrix 720 Junior, Havrix Adult (HAV)0,05 mg/ml
polisorbat 80bGardasil, Gardasil-9 (HPV)
Fluarix Tetra, Influvac Tetra (IIV)
RotaTeq (RV)
Trumenba (MenB)
Prevenar 13 (PCV-13)
Infanrix-IPV+Hib (DTPa-IPV-Hib)
ChAdOx1-S AstraZeneca
(szczepionka przeciwko COVID-19)
50 µg
bd
bd
0,018 mg
100 µg
bd
bd
PEG 2000Comirnaty Pfizer, mRNA Moderny (szczepionka przeciwko COVID-19)bd
a Opracowano na podstawie: Banerji A. i wsp.: mRNA vaccines to prevent COVID-19 disease and reported allergic reactions: current evidence and suggested approach. J. Allergy Clin. Immunol. Pract. 2020: S2213– 2198(20)31 411–2; Mrukowicz J. i wsp.: Czy szczepionki zawierają toksyczne składniki? Med. Prakt. Szczep., 2018: Wyd. Spec. 1: 72–75, ChPL poszczególnych preparatów dostępnych w Polsce
b nazwa handlowa: Tween
bd – brak danych, COVID-19 – choroba spowodowana przez SARS-CoV-2, DTPa-IPV-Hib – szczepionka skojarzona przeciwko błonicy, tężcowi, krztuścowi (bezkomórkowa), polio i Haemophilus influenzae typu b, HAV – szczepionka przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu A, HPV – szczepionka przeciwko ludzkiemu wirusowi brodawczaka, IIV – inaktywowana szczepionka przeciwko grypie sezonowej, MenB – szczepionka przeciwko meningokokom grupy B, PCV-13 – skoniugowana 13-walentna szczepionka przeciwko pneumokokom, PEG – glikol polietylenowy, RV – szczepionka przeciwko rotawirusom

Tabela 2. Glikol polietylenowy (PEG) w wybranych lekach stosowanych pozajelitowo dostępnych w Polscea
Nazwa substancjiNazwa handlowa (nazwa generyczna)Uwagi, wskazania do stosowania
PEG 3350Depo-Medrol (octanu metyloprednizolonu)glikokortykosteroid podawany we wstrzyknięciu dostawowym, do tkanek miękkich lub do zmian chorobowych
Depo-Provera (medroksyprogesteron)antykoncepcja hormonalna, leczenie wspomagające lub paliatywne nieoperacyjnego raka nerki lub endometrium (wznowy lub przerzutu)
Herceptin, Herzuma, Kanjinti, Ogivri, Ontruzant (trastuzumab)leczenie wspomagające chorych z HER2-dodatnim rakiem piersi z przerzutami do węzłów chłonnych lub bez przerzutów
metoksy PEG o masie cząsteczkowej 30 kDaMircera (glikol metoksypolietylenowy epoetyny beta)leczenie niedokrwistości u dorosłych z przewlekłymi chorobami nerek
monometoksy PEG o masie cząsteczkowej 20 kDaNeulasta (pegfilgrastym)leczenie i zapobieganie neutropenii z gorączką u dorosłych poddawanych chemioterapii cytotoksycznej z powodu choroby nowotworowej (z wyjątkiem przewlekłej białaczki szpikowej i zespołów mielodysplastycznych)
a opracowano na podstawie: Banerji A. i wsp.: mRNA vaccines to prevent COVID-19 disease and reported allergic reactions: current evidence and suggested approach. J. Allergy Clin. Immunol. Pract., 2020: S2213–2198(20)31411-2; Indeks Leków Medycyny Praktycznej. https://indeks.mp.pl/
PEG – glikol polietylenowy

Tabela 3. Polisorbata w wybranych lekach dostępnych w Polsceb
Nazwa substancjiGrupa lekówNazwa generyczna (nazwa handlowa)
polisorbat 20przeciwcukrzycoweeksenatyd (Bydureon)
insulina glargine (Lantus, Semglee)
insulina glulizynowa (Apidra)
przeciwalergiczne, przeciwzapalneomalizumab (Xolair)
przeciwpsychotycznepaliperydon (Xeplion)
przeciwłuszczycoweadalimumab (Humira)
przeciwnowotworoweatezolizumab (Tecentriq)
bewacyzumab (Avastin)
daratumumab (Darzalex)
denosumab (Prolia, Xgeva)
dinutuksymab beta (Qarziba)
pertuzumab (Perjeta)
trastuzumab (Herceptin, Herzuma, Kanjinti, Ontruzant, Trazimera)
trastuzumab emtanzyna (Kadcyla)
enzymywelagluceraza alfa (Vpriv)
hematopoetyczny czynniki wzrostupegfilgrastym (Grasustek, Neulasta, Pelgraz, Pelmeg, Ziextenzo)
romiplostym (Nplate)
immunomodulująceinterferon beta-1a (Avonex), okrelizumab (Ocrevus)
leki okulistyczne (stosowane w zwyrodnieniu plamki żółtej)aflibercept (Eylea, Zaltrap)
ranibizumab (Lucentis)
przeciwwirusoweremdesiwir (Veklury)
inhibitory proproteinowej konwertazy subtylizyny keksyny 9alirokumab (Praluent)
polisorbat 80przeciwcukrzycowedulaglutyd (Trulicity)
przeciwgrzybiczeanidulafungina (Ecalta)
przeciwretrowirusoweibalizumab (Trogarzo)
przeciwłuszczycoweadalimumab (Imraldi)
golimumab (Simponi)
guselkumab (Tremfya)
infliksymab (Inflectra, Remicade)
ustekinumab (Stelara)
przeciwnowotworowebrentuksymab wedotin (Adcetris)
docetaksel (Taxotere)
durwalumab (Imfinzi)
elotuzumab (Empliciti)
etopozyd (Etoposid-Ebewe, Etopozyd Accord)
inotuzumab ozogamycyny (Besponsa)
ipilimumab (Yervoy)
niwolumab (Opdivo)
pembrolizumab (Keytruda)
ramucyrumab (Cyramza)
rytuksymab (Blitzima, MabThera, Riximyo)
temsirolimus (Torisel)
antykoncepcyjnemedroksyprogesteron (Depo- Provera)
glikokortykosteroidyoctan metyloprednizolonu (Depo- Medrol)
diagnostycznetuberkulina (Tuberculin PPD RT23 SSI)
leki przeciwreumatyczne modyfikujące przebieg chorobyanakinra (Kineret)
tocilizumab (RoActemra)
enzymyimigluceraza (Cerezyme)
hematopoetyczne czynniki wzrostudarbepoetyna alfa (Aranesp)
filgrastym (Accofil, Grastofil, Neupogen, Nivestim, Tevagrastim, Zarzio)
przeciwwirusowepeginterferon alfa-2a (Pegasys)
immunosupresyjnemykofenolan mofetylu (CellCept)
leczenie nieswoistych zapaleń jelitwedolizumab (Entyvio)
inhibitory interleukinymepolizumab (Nucala)
sekukinumab (Cosentyx)
leczenie migrenyfremanezumab (Ajovy)
leczenie stwardnienia rozsianegonatalizumab (Tysabri)
inhibitory proproteinowej konwertazy subtylizyny keksyny 9ewolokumab (Repatha)
leczenie tocznia rumieniowatego układowegobelimumab (Benlysta)
trombolitycznealteplaza (Actilyse 10, Actilyse 20, Actilyse 50)
a nazwa handlowa: Tween
b Opracowano na podstawie: Banerji A. i wsp.: mRNA vaccines to prevent COVID-19 disease and reported allergic reactions: current evidence and suggested approach. J. Allergy Clin. Immunol. Pract. 2020: S2213–2198(20)31411-2, Indeks Leków Medycyny Praktycznej. https://indeks.mp.pl/, Charakterystyki Produktu Leczniczego preparatów

Piśmiennictwo:

1. Banerji A., Wickner P.G., Saff R. i wsp.: mRNA Vaccines to Prevent COVID-19 Disease and Reported Allergic Reactions: Current Evidence and Suggested Approach. J. Allergy Clin. Immunol. Pract., 2020
2. Dreskin S.C., Halsey N.A., Kelso J.M.: International Consensus (ICON): allergic reactions to vaccines. World Allergy Org. J., 2016; 9: 32. doi: 10.1186/s40413-016-0120-5
3. Klimek L., Jutel M., Akdis C.A. i wsp.: ARIA-EAACI statement on severe allergic reactions to COVID-19 vaccines – an EAACI-ARIA position paper. Allergy, 2020; doi: 10.1111/all.14726
Wybrane treści dla pacjenta
  • Alergia na leki
  • Inne badania wykonywane u chorych na astmę
  • Szczepienie przeciwko gruźlicy
  • Próba prowokacyjna donosowa
  • Wstrząs anafilaktyczny (anafilaksja)
  • Szczepienie przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi
  • Alergia na jad owadów
  • Astma ciężka (oporna na leczenie)
  • Testy skórne
  • Nadwrażliwość zębów

Reklama

Napisz do nas

Zadaj pytanie ekspertowi, przyślij ciekawy przypadek, zgłoś absurd, zaproponuj temat dziennikarzom.
Pomóż redagować portal.
Pomóż usprawnić system ochrony zdrowia.

Przegląd badań